Belsoğukluğunu Frengiden Ayırmak: Risâle-i Durûre’l-Muhât

Abstract

Amaç: Frengi Avrupa’da yayılmaya başladıktan çok kısa bir süre sonra, belsoğukluğu ile karıştırılmaya başlanmış ve bu iki hastalığın aslında aynı hastalığın farklı evresi olduğuna, ya da aksine iki ayrı hastalık olduğuna dair iddialar, bilim adamları arasında tartışmalara sebep olmuştur. Bu çalışmada, Avrupa’daki bu tarihsel arka plan üzerinde, Hayrullah Efendi’nin (ö. 1866) Risâle-i Durûre’l-Muhât adlı eserinin tartışılan konu bağlamında incelenmesi ve karıştırılan iki hastalık meselesini nasıl ele aldığının analizi amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırma Mart-Haziran 2024 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada önce frengi ve belsoğukluğu hastalıkları hakkında bilgi verilmiş ve iki hastalığın nasıl karıştırıldığı tarihsel olarak tasvir edilmiştir. Ardından çalışmanın odak noktası olan Risâle-i Durûre’l-Muhât tanıtılarak, müellifin özellikle iki hastalığı ayırma çabalarını içeren bölümleri incelenmiş ve analiz edilmiştir. Bulgular: Hayrullah Efendi Risâle-i Durûre’l-Muhât’ta belsoğukluğu hastalığının ortaya çıkış sebeplerini, hastalıktan korunma yollarını, alınacak tedbirleri ve hastalıktan kurtulmak için uygulanacak tedavi yöntemlerini ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. Hemen hemen her başlık altında belsoğukluğu hastalığının frengi ile karıştırılması meselesine de değinmiş ve bu iki hastalığı birbirinden ayırmaya, farklı isimlerle ifade etmeye çalışmıştır. Sonuç: Risâle-i Durûre’l-Muhât üzerinde yapılan inceleme sonucunda Hayrullah Efendi’nin bu iki hastalığı risale boyunca isimlendirme çabası içinde olduğu, bazı yerlerde belirsiz ifadeler kullanmakla beraber, Ricord’un bu iki hastalığın farklı olduğunu ispatlamasından sadece beş yıl sonra iki hastalığı birbirinden ayırdığı sonucuna varılmıştır.

Aim: Soon after syphilis began to spread in Europe, it began to be confused with gonorrhea, and the claims that these two diseases were different stages of the same disease or, on the contrary, two other diseases caused controversy among scientists. This study aims to examine Hayrullah Efendi’s (d. 1866) Risâle-i Durûre’l-Muhât in the context of this historical background in Europe and to analyze how it deals with the issue of two confused diseases. Material and Method: In this study, information is first given about syphilis and gonorrhea diseases, and how the two diseases were confused is described historically. Then, Risâle-i Durûre’l-Muhât, the study’s focus, was introduced and the sections containing the author’s efforts to distinguish the two diseases were examined and analyzed. Results: In Risâle-i Durûre’l-Muhât, Hayrullah Efendi explained in detail the causes of gonorrhea, ways to prevent the disease, precautions to be taken and treatment methods to be applied to get rid of the disease. He also touched upon the issue of confusing gonorrhea with syphilis under almost every heading and tried to distinguish these two diseases and express them with different names. Conclusion: As a result of the analysis of Risâle-i Durûre’l-Muhât, it was concluded that Hayrullah Efendi made an effort to name these two diseases throughout the treatise, and although he used ambiguous expressions in some places, he differentiated the two diseases just five years after Ricord proved that these two diseases were different.