19. Yüzyıl Osmanlı Kudüs’ünde Yabancıların Mülk Edinmesi: Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil Örneği

Abstract

Bu çalışma, Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyılın sonlarında yabancılara mülk edinme hakkı tanımasının, Kudüs'ün Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil mahallelerindeki, etkilerini analiz etmektedir. Araştırma, tarihsel analiz yöntemiyle Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi'ndeki zabıt kayıt defterleri üzerinden yürütülmüştür. Bulgular, Babü’l-Hıtta’da Müslüman nüfusun yoğun olduğunu ve mahallenin yerel karakterini büyük ölçüde koruduğunu göstermektedir. Babü’l-Halil mahallesi ise, kozmopolit yapısı nedeniyle, yabancı tebaa tarafından mülk ediniminde diğer bölgelere kıyasla daha fazla tercih edilen bir alan olarak öne çıkmaktadır. Yapılan analizlerde Müslüman tebaanın yabancılara mülk satışında sınırlı bir eğilim gösterdiği, mülklerin çoğunlukla gayrimüslim Osmanlı tebaası tarafından devredildiği tespit edilmiştir. Konsoloslukların temsil ettikleri ülke vatandaşlarının mülk edinim sürecindeki rolü ise genellikle vekâletname düzenlemek gibi işlemlerle sınırlı kalmıştır. Bu durum, Osmanlı yönetiminin yabancıların mülkiyet haklarını düzenleme konusundaki kontrollü yaklaşımını yansıtmıştır. Mahalle düzeyinde yapılan mikro analizler, Osmanlı mülkiyet rejiminin yerel dinamiklerini ve uluslararası güç dengelerinin Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil mahallelerindeki etkilerini ortaya koymaktadır. Bulgular, Kudüs’teki mülkiyet ilişkilerinin dinî, sosyal ve ekonomik bağlamlarda çok katmanlı bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Çalışma, tarihsel mülkiyet ilişkilerinin analizine katkıda bulunarak ileride farklı mahalleler ve dönemler arasında yapılacak karşılaştırmalı araştırmalar için örnek niteliğindedir. Anahtar Kelimeler: Kudüs, Babü’l-Hıtta, Babü’l-Halil, yabancıların mülkiyet hakkı, Kudüs tapu kayıtları.

This study analyzes the impact of granting foreigners the right to acquire property in the late 19th century on the neighborhoods of Bab al-Hitta and Bab al-Khalil in Jerusalem during the Ottoman era. The research employs historical analysis based on the zabıt kayıt defterleri (deed registry books) housed in the General Directorate of Land Registry and Cadastre archives. The findings indicate that Bab al-Hitta was characterized by a predominantly Muslim population and largely preserved its local identity. In contrast, Bab al-Khalil, with its cosmopolitan structure, emerged as a more prominent area for foreign property acquisition. The analysis reveals that Muslim subjects showed limited tendencies to sell properties to foreigners, while most transactions were conducted by non-Muslim Ottoman subjects. The role of consulates in these processes was generally restricted to administrative functions such as issuing powers of attorney, reflecting the Ottoman administration’s cautious approach to regulating foreign property rights. Micro-level analyses conducted at the neighborhood scale uncover the local dynamics of the Ottoman property regime and the influence of international power relations on Bab al-Hitta and Bab al-Khalil. The findings reveal that property relations in Jerusalem were deeply shaped by multi-layered religious, social, and economic contexts. This study contributes to the understanding of historical property relations and serves as a model for future comparative research across different neighborhoods and periods.