Yetişkinlerde Uçuş Kaygısı ve İlişkili Özelliklerin İncelenmesi: Bir Karma Yöntem Çalışması

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Türk toplumu örnekleminde uçuş kaygısının kaygı duyarlılığı, belirsizliğe tahammülsüzlük, kontrol odağı ve üstbiliş ile ilişkilerinin ve uçuş kaygısı yaşayan kişilerin deneyimlerinin incelenmesidir. Karma araştırma yöntemlerinden açıklayıcı sıralı desen (NİC→nit) kullanılmıştır. Çalışma nicel ve nitel olmak üzere birbiri ile bağlantılı iki aşamadan oluşmaktadır. Çalışmanın ilk aşamasına 18-73 yaş arası (Ort. = 35, SS = 11.23) 887 kişi (%63 kadın) katılmıştır. Veri toplama araçları olarak Sosyodemografik Bilgi Formu, Anksiyete Duyarlılığı İndeksi-3, Belirsizliğe Tahammülsüzlük Ölçeği, Kontrol Odağı Ölçeği, Üstbilişler Ölçeği-30, Uçuş Kaygısı Durumları Anketi ve Uçuş Kaygısı Tarzı Anketi kullanılmıştır. Kaygı duyarlılığı, belirsizliğe tahammülsüzlük, dış kontrol odağı ve üstbilişin uçuş kaygısı ile pozitif yönde ilişkili olduğu ve uçuş kaygısını ayrı ayrı yordadıkları belirlenmiştir. Model analizlerinde kaygı duyarlılığı ile uçuş kaygısı tarzı-bedensel belirtiler arasındaki ilişkide kontrol odağının düzenleyici rolü olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, kaygı duyarlılığı ve belirsizliğe tahammülsüzlüğün uçuş kaygısı durumları ve uçuş kaygısı tarzı-bilişsel belirtiler ile olan ilişkilerinde üstbilişin aracı rolü olduğu bulunmuştur. Çalışmanın ikinci aşamasına, ilk aşamaya katılmış ve uçuş kaygısı düzeyinin yüksek olduğu tespit edilmiş dokuz kişi katılmıştır. Katılımcılarla yapılan yarı yapılandırılmış görüşmelerden elde edilen veriler tematik analiz ile analiz edilmiştir. Analiz sonucunda “uçuşla ilgili olası sorunlara dair endişeli düşünceler”, “uçuşun ölümü çağrıştırması”, “tetikte olmak ve diken üstünde uçuş”, “uçuş kaygısının yol açtığı mahrumiyet hissi” ve “uçuş kaygısı ile başa çıkmak için başvurulan yollar” isimli beş ana tema elde edilmiştir. Sonuç olarak, uçuş kaygısı yaşayan kişilere yönelik değerlendirme ve müdahalelerde kaygı duyarlılığı, belirsizliğe tahammülsüzlük, kontrol odağı ve üstbiliş özelliklerine yer verilmesinin önemli olacağı düşünülmektedir. Bulgular ilgili alan yazın doğrultusunda tartışılmıştır.The aim of this study is to examine the relationships of flight anxiety with anxiety sensitivity, intolerance of uncertainty, locus of control and metacognition, and the experiences of people with flight anxiety in a Turkish community sample. Explanatory sequential design (QUAN→qual), one of the mixed methods, was used. The study consisted of two interconnected stages; quantitative and qualitative. 887 people (63% women) between the ages of 18-73 (M = 35, SD = 11.23) participated in the first stage of the study. Sociodemographic Information Form, Anxiety Sensitivity Index-3, Intolerance of Uncertainty Scale, Locus of Control Scale, Metacognitions Questionnaire-30, Flight Anxiety Situations Questionnaire and Flight Anxiety Modality Questionnaire were used as data collection tools. It was determined that anxiety sensitivity, intolerance of uncertainty, external-locus of control and metacognition were positively related to flight anxiety and separately predicted flight anxiety. In the model analyses, it was identified that locus of control had a moderator role in the relationship between anxiety sensitivity and flight anxiety modalitysomatic symptoms. Besides, it was found that metacognition had a mediator role in the relationships between anxiety sensitivity and intolerance of uncertainty with flight anxiety situations and flight anxiety modality-cognitive symptoms. Nine people who participated in the first stage and identified as having high level of flight anxiety participated in the second stage of the study. Data obtained from semistructured interviews with participants were analyzed with thematic analysis. As a result of the analysis, five main themes named “worried thoughts about possible problems regarding flight”, “flight’s association with death”, “being alert and flying on edge”, “feeling of deprivation lead by flight anxiety” and “applied ways to cope with flight anxiety” were obtained. Finally, it is thought that including anxiety sensitivity, intolerance of uncertainty, locus of control and metacognition in evaluations and interventions for people who experience flight anxiety will be important. The findings were discussed in line with the relevant literature.