İstanbul Sarıyer İlçesinde Bulunan Yalı Camileri, Koruma Önerileri ve Değerlendirilmesi

Abstract

Sarıyer sınırları içerisinde, sahil aksında yer alan ‘‘Yalı Camilerinin’’ koruma sorunları ve önerilerini amaçlayan tez çalışması; dönemsel ve tarihsel araştırma, koruma sorunları, ortak problemleri, analizler, tesbitler ve nihai olarak koruma önerileri ve değerlendirilmesi üzerine şekillenmektedir. Tez çalışması; amaç, kapsam ve yöntemi içine alan Giriş, Sarıyer’in coğrafî bilgileri ve sınırları, tarihi, seyahatnamelerde Sarıyer irdeledikten sonra burada bulunan yalı camilerinin sorunlarına ve problemlerine hem yapısal hem de işleyiş olarak değinilmiştir. Netice olarak bu tez koruma önerileri ve değerlendirilmesiyle sonuca ulaşan üç ana bölümden oluşmaktadır. Tarihi araştırmalarda Sarıyer ismine ulaşana kadar birçok şekilde söylenilegeldiği saptanmıştır. (En eski bilinen ismi Simas’dır). Kuzeyinde Karadeniz kıyıları, Doğusunda İstanbul boğazı bulunan ilçe sınırlarının büyük bölümü sularla çevrilidir. Osmanlı döneminden önce yerleşim kısıtlı iken, İstanbul’un fethi ile iskân faaliyetleri daha da hız kazanmış, yerleşimlerin genellikle sahil aksında oluşu çeşitli ihtiyaçları da beraberinde getirmiştir. Bunlardan biri de dînî anlamda (Namaz, cenaze, dini nikâh gibi) ihtiyacı karşılayan camilerdir. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivlerinden alınan haritayla incelenen camilerin yerleri belirlenmiştir. Gelişme bölümünde Sarıyer’de bulunan Ali Kethüda, Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Emirgan Hamid-i Evvel, Ali Pertek ve Hacı Kemalettin Cami’lerinin kim tarafından ve kaç tarihinde yapıldığı, uğradığı değişimler ve dönem ekleri, tarihsel süreçleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivince ve viii kütüphanelerden edinilen bilgiler ışığında geçirdiği tadilatlar ve genel problemlerine değinilmiştir. Yapılan çalışmayla incelenen yapılardaki eskimelerin sebepleri iki başlık altında kısımlandırılmıştır. Bunlardan ilki; Bulunduğu konum sebebiyle ortaya çıkan hasarlar, topografya özellikleri, taşıyıcı tasarımındaki eksiklikler, yapı malzemesinin hem yanlış kullanımı hem yanlış seçimi ve kötü işçilik “iç nedenler” başlığı altında incelenecektir. İkincisi ise Doğanın uzun seneler yapıya verdiği zararlar, Turizm, Bayındırlık etkinlikleri, ne zaman geleceği bilinmeyen tayfun, deprem, toprak kayması gibi Afetler, Terk, Kötü Kullanım ve Kötü onarımlar, Savaş dönemleri, Yangınlar, Vandalizm, Hava kirliliği ve Trafik gibi durumlar ise dış nedenler olarak değerlendirilir. Nihai olarak bu sorunlara; gerek kendileri aralarında karşılaştırmak suretiyle gerek de çeşitli öneriler getirerek mevcut durumda eskimiş olan yapıların restorasyonlarında yapılması olası hataları önlemek, doğru bir şekilde aslına uygun korunması, sonrasında daha estetik gözükmesi ve nezih bir şekilde kullanılmasının yollarına değinilmiştir.

This thesis which aims to explain the conservation problems and their solutions of ‘’Waterfront mosques’’ which take place along the coastline within the borders of Sarıyer; is being shaped of periodical and historical researches, conservational problems, common problems, analyses, determinations and lastly conservation suggestions and evaluations. The introduction part, which includes aim, content and method, after examining Sarıyer’s geographical information and borders, its history and Sarıyer in the travel books, touches on the problems of the mosques located there both from the structural and functional aspects. As a result this thesis consists of three main parts which end up with offers for conservation and evaluation. It is stated in the historical researches that Sarıyer has been called with several names until today. (The oldest one was Simas.) Sarıyer district mostly surrounded with waters, Black Sea coasts in the north and the Bosphorus in the eastern side. While the settlements were in small quantities before the Ottoman era, inhabiting shows an increase with the conquest of Istanbul and correspondingly various necessities emerged due to locations of settlements along the coastline. One of them was the mosques that satisfying the need like prayers, funerals, religious marriages ceremonies etc. The exact locations of the mosques have been determined according to the map in the General Directorate of State Archives of the Republic of Turkey. In the body paragraphs; it was mentioned about the builders, founding years, undergoing changes, supplementations, historical processes, restorations and x general problems of Ali Kethüda, Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Emirgan Hamid-i Evvel, Ali Pertek and Hacı Kemalettin Mosques in Sarıyer in the lights of obtained information from the Directorate General of Foundations. In this thesis, the reasons lying behind the aging of buildings were categorized under two titles. The first one will be studied as ‘internal reasons’ like damages deriving from its locations, topographical features, deficiencies in carrier designs, miss-use and false choice of building materials and shoddy workmanship. And the second one will be evaluated as ‘external reasons’ like long-term devastating effect of nature, tourism, public works, abandonment, improper use, false rehabilitations, wartimes, fire, vandalism, air pollution, traffic, inopportune disasters such as typhoon, earthquake and landslide. In conclusion, it is comparatively -and with offering solutions- referred to preventing potential flaws in renovation of aged-buildings, preserving them in a proper way, keeping aesthetic appearance and correct use. Key