Türk Kültüründe Yüksek Ahlaki İkilem Yaratan Psikoterapist Senaryoları ile Klasik Senaryolar: Duyguların Faydacı/Deontolojik Kararlar ile İlişkisi

Abstract

Ahlaki yargıların incelenmesinde kişinin faydacı ve deontolojik seçenekleri arasında sıkışıp kaldığı durumlar içeren kısa senaryolar olarak tanımlanabilecek olan ahlaki ikilemler sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak, psikoterapistlerin karşılaşabileceği ve alınan kararların faydacı/deontolojik olarak ayrıştırılabileceği yüksek ahlaki ikilemlerin neler olabileceğine ilişkin olarak gerçekleştirilmiş yurt içi ve yurt dışı herhangi bir araştırma bulunmamaktadır. Ahlaki ikilemlerin yer verildiği ve Türk katılımcı grupları ile gerçekleştirilen araştırma sayısı ise oldukça azdır. Bunun yanı sıra, psikoloji alanındaki araştırma sonuçları kültürlerarası farklılıklar gösterebilmektedir. Bu kapsamda, bir ahlaki ikilem senaryosunun düşük veya yüksek ikilem yaratmasının, kısmen kültür ile bağlantılı olma ihtimali vardır. Bu araştırmada Türk kültüründe yüksek ikilem yaratan klasik ahlaki senaryolar ile psikoterapist ahlaki senaryolarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Katılımcıların ruh halleri ile faydacı/deontolojik karar alma eğilimleri arasındaki ilişki de ayrıca incelenmiştir. Araştırmaya 42 psikoterapist ve alan dışı gruptan (ön lisans öğrencileri ve minimum üniversite mezunu yetişkinler) 108 kişi katılmıştır. Alan dışı grup klasik ahlaki ikilem senaryolarını, psikoterapist grubu ise psikoterapist senaryolarını yanıtlamıştır. Alan dışı gruba verilen 20 klasik ahlaki ikilem senaryosundan dördü, psikoterapistlere verilen 10 senaryodan ise beşi yüksek ikilem yaratan senaryolar olarak tespit edilmiştir. Katılımcıların ruh halleri Pozitif ve Negatif Duygu Ölçeği (PNDÖ) üzerinden, senaryoları okumadan önce ve sonra olmak üzere iki kez ölçümlenmiş ve senaryolardan kaynaklanan olası ruh hali değişimleri analiz edilmiştir. Klasik ahlaki ikilemlerde, ilgili senaryoları okuduktan sonra katılımcıların negatif duygu durumları artmış, pozitif duygu durumları ise azalmıştır. Psikoterapist ahlaki ikilem senaryoları ise katılımcıların negatif ruh hallerini arttırmıştır. Klasik ahlaki ikilem senaryolarında alınan deontolojik kararlar katılımcıların negatif duygu durumları ile pozitif ilişki göstermiştir. Psikoterapist grubunda ise ruh hali ve deontolojik/faydacı kararlar arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Çalışmada ayrıca bulgular İkili İşlem Teorisi çerçevesinde alan yazına katkısı açısından tartışılmıştır.

Moral dilemmas, defined as scenarios describing situations where the person has to make a moral choice between a utilitarian and a deontological option are frequently used in the study of the moral judgments of lay people. There are not any national or international studies investigating the moral judgments of psychotherapists in occupational situations based on deontological/ utilitarian classification. In addition, there are only a few moral dilemma studies using Turkish samples. Furthermore, it is a well-known phenomenon that research in the field of psychology would yield different results due to the effects of cultural differences. This points to the possibility that whether a moral dilemma scenario creates high or low conflict is partly dependent on culture. Accordingly, the aim of the present study was to determine both classical and psychotherapist high conflict moral dilemmas in Turkish culture. The relationship between the participants’ mood and their moral judgments was also explored. Forty-two psychotherapists and 108 lay people (undergraduate students and university graduate adults) participated in the current study. While psychotherapists answered the psychotherapist dilemmas, lay people answered the classical dilemmas. Four out of 20 classical moral dilemmas and five out of 10 psychotherapist scenarios were identified as high conflict moral dilemmas. The mood of the participants was measured by the Positive-Negative Affect Scale (PANAS) both before and after reading the related moral dilemmas. The possible mood changes of the participants with respect to the related scenarios were analysed. Regarding the classical moral dilemmas, participants' negative mood increased and positive mood decreased after reading the related scenarios. With respect to the psychotherapist scenarios, the negative mood of the participants increased. The results indicated a positive relationship between negative mood and the deontological judgments in lay people. No significant association between mood and deontological/utilitarian decisions was found in the psychotherapist group. These results and their implications were also disscussed within the framework of the Dual-Process Theory.