Yazma Eserlere Düstügü Notlar Çerçevesinde Muhammed et-Trabzonî’nin Musahhih ve Okur Yönü

Abstract

Alimlerin okuma, tashih ve tahşiye pratiklerine yönelik çalışmalar ilmi kimliklerinin incelenmesinde tamamlayıcı bir rol üstlenir. Bir alimin kitaplarına düştüğü notlar, okur olarak kitapla kurduğu ilişkiyi göstermesi bakımından önemlidir. Alimlerin yaptıkları tashih ve mukabele gibi faaliyetlerle ilgili bilgilerin derlenmesi aynı zamanda biyografilerine katkıda bulunabilir. Bu çalışmada 18. yüzyıl çok yönlü Osmanlı alimlerinden olan Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin (ö. 1200/1786) yazma eserlere düştüğü notların incelenmesiyle hem onun hem de 18. yüzyıl çok yönlü aliminin nasıl bir okur olduğuna dair bir izlenim sunulacaktır. Ayrıca, çalışmada metodoloji itibariyle yazma eserlerdeki kayıtların önemi vurgulanacaktır. Trabzonî’nin Süleymaniye Medresesi’nde müderrislik, hâfız-ı kütüblük yaptığı ve vefatından önce kitaplarını Süleymaniye Camii kütüphanesine vakfettiği bilinmektedir. İstinsah veya mukabelesini yaptığı pek çok kitap Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunur. Çalışma, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi başta olmak üzere çeşitli kütüphane koleksiyonlarında Trabzonî ile ilişkili olduğu tespit edilen eserlerle sınırlandırılmıştır. Yazma eser katalogları, yazma eserlerdeki kayıt ve derkenar notlarındaki bilgilerden faydalanılarak Trabzonî’nin okuduğu eserler tespit edilmiş ve çalışmanın örneklemini oluşturmuştur. Bu eserlerdeki kayıtlar ve derkenar notları okunmuş ve araştırmanın amacına uygun olanlar tasnif edilip yorumlanmıştır. Bu analiz sayesinde, Trabzonî’nin ilmi eser mukabelesine verdiği önem ve metinlerin en sahih nüshasını elde etme arayışındaki azmi ortaya konulmuştur. Elindeki nüshaya yaptığı müdahaleler bağlamında Trabzonî’nin müellif metnine bağlılığı ve müstensih metninin özgünlüğünü koruma hassasiyeti gösterilmiştir. Trabzonî’nin bir alim olarak kendi görüşlerini, müellif metnine yaptığı müdahaleleri ve çeşitli kaynaklardan derlediği bilgileri içeren derkenarların incelenmesiyle Trabzonî’nin musahhih, okur ve muhaşşî yönüne yakından ele alınabilmiştir. Bu çalışma, Trabzonî’nin daha önce hayatı ve eserleri üzerine yapılan araştırmalara ek olarak, özellikle onun okuma faaliyetlerine dair değerlendirme sunmaktadır.

Studies on scholars' reading, proofreading, and tahshiya practices play a complementary role in the examination of their scholarly identities. The notes a scholar makes in his books are important in revealing his relationship with the text as a reader. The compilation of information related to scholars’ activities such as proofreading and collator (muqābala) can also contribute to their biographies. In this study, by examining the notes written by Muhammad al-Trabzonī al-Madanī (d. 1200/1786), one of the versatile Ottoman scholars of the 18th century, in various manuscripts, an impression will be presented of both his reading habits and those of other versatile scholars of the 18th century. Furthermore, the methodological importance of the records found in manuscripts will be highlighted. It is known that Trabzonī served as a professor at the Süleymaniye Madrasah and as a librarian (ḥāfiẓ-i kutūb), and that he donated his books to the library of Süleymaniye Mosque before his death. Many of the books he transcribed or reviewed are found in the Süleymaniye Library. The study is limited to works identified as related to Trabzonī in various library collections, especially in the Süleymaniye Manuscript Library. By utilizing information from manuscript catalogs, records, and marginal notes, the works read by Trabzonī were identified, forming the sample of this study. The relevant records and marginal notes were read, classified, and interpreted according to the purpose of the study. This analysis reveals the importance Trabzonī attached to the comparison of scholarly works and his determination to obtain the most authentic copy of the texts. His interventions in the manuscripts in his possession demonstrate his adherence to the author’s original text and his sensitivity to preserving the authenticity of the scribe’s copy. By examining the marginal notes that reflect Trabzonī’s own scholarly opinions, his interventions in the author’s text, and the information he compiled from various sources, Trabzonī’s roles as a proofreader, reader, and annotator (muḥashī) have been closely analyzed. This study contributes an evaluation of Trabzonī’s reading activities, in addition to the previous research on his life and works.